Wbrew pozorom ta modlitwa nie powstała wcale w Loreto, słynnym włoskim sanktuarium szczycącym się posiadaniem trzech ścian domu Maryi z Nazaretu. Początki litanii sięgają chrześcijańskiego Wschodu. Podstawowym źródłem inspiracji był pochodzący z VI wieku hymn „Akatyst”. Powtarza się w nim litanijny zwrot „Witaj” lub „Zdrowaś” – nawiązujący do pozdrowienia anioła w chwili zwiastowania. Hymn składa się z szeregu określeń Maryi, które w poetyckiej, wylewnej formie wyrażają tajemnicę Bożego macierzyństwa. W Akatyście widać już zarodek wezwań z późniejszej litanii loretańskiej, powstałej w średniowieczu na Zachodzie. Najstarszą litanią w ogóle jest „Litania do wszystkich świętych”. Pochodzi ona z V wieku. Po kilku wezwaniach skierowanych do Boga, pojawia się w niej kilka określeń odnoszących się do świętej Maryi, a dopiero potem imiona świętych. Intuicja wiernych była taka, że świętość Matki Jezusa wyrasta ponad innych świętych, dlatego dokładano ciągle nowe Jej określenia. W końcu było ich tak dużo, że powstała osobna litania. Tytuły maryjne były brane ze średniowiecznych hymnów. Litanii maryjnych powstało wiele, ale historycy wyróżniają cztery podstawowe: „wenecką”, „loretańską”, „przebłagalną” i inne (powstałe jako kompilacja dwóch pierwszych). Papież Klemens VIII postanowił ograniczyć twórczość litanijną, ponieważ w tej spontanicznej pobożności pojawiały się sformułowania przesadne lub błędne teologicznie. W 1601 roku papież ten wydał dekret nakazujący, by wszystkie litanie były zatwierdzane przez Stolicę Apostolską z wyjątkiem tej, którą „zwykło się śpiewać w świętym Domku z Loreto”. W ten sposób litania zwana loretańską osiągnęła status dominujący.

Najstarszy zachowany rękopis tej litanii pochodzi z XII wieku i jest przechowywany w Paryżu. Była ona na pewno od 1531 roku śpiewana w każdą sobotę w Loreto, jej tekst pojawił się w pierwszym drukowanym modlitewniku tego popularnego włoskiego sanktuarium. Te okoliczności sprawiły, że nazwa „loretańska” przylgnęła na stałe do tej litanii. Na przestrzeni wieków liczba wezwań ulegała zmianie. Paryski rękopis zawiera aż 73 wezwania charakteryzujące się jednakowym rytem i zgrupowane według przemyślanego schematu. Wspomniany modlitewnik loretański z roku 1572 roku zawiera tylko 43 wezwania. Później już tylko sami papieże dodawali kolejne wezwania. Mianowicie: „Wspomożenie wiernych” – związane ze zwycięstwem floty chrześcijańskiej nad Turkami pod Lepanto; „Królowo bez zmazy pierworodnej poczęta” – w związku z ogłoszeniem dogmatu o Niepokalanym Poczęciu w 1854 roku; „Królowo Różańca świętego” – to wezwanie wprowadził Leon XIII, miłośnik różańca; „Matko dobrej rady” – wprowadził ten sam papież prawdopodobnie w związku z sanktuarium pod wezwaniem Matki Bożej Dobrej Rady w Genazzo, w rodzinnych stronach papieża,; „Królowo Pokoju” – ten tytuł dodał Benedykt XV podczas I wojny światowej; „Królowo wniebowzięta” – pojawił się w związku z ogłoszeniem dogmatu o wniebowzięciu Maryi w 1950 r. „Matko Kościoła” – tytuł ogłosił Paweł VI podczas Soboru Watykańskiego II; „Królowo rodzin” – wprowadził 1995 roku Jan Paweł II w związku z 700-leciem sanktuarium w Loreto. Kościół w Polsce uzyskał w 1908 roku zgodę na dodanie tytułu „Królowo Korony Polskiej”, zmienione później na „Królowo Polski”. Do litanii loretańskiej ułożono niezliczoną ilość melodii. Wśród autorów muzyki było kilku wybitnych kompozytorów takich jak Palestrina czy Mozart. Tekst litanii inspirował także sztuki plastyczne, tak że powstało wiele cykli ilustrujących poszczególne wezwania.

Trzy nowe wezwania

Nowe wezwania litanii loretańskiej, wprowadzone w języku łacińskim przez Stolicę Apostolską 20 czerwca 2020 r., będą odtąd brzmiały w języku polskim „Matko miłosierdzia” (po „Matko Kościoła”), „Matko nadziei” (po „Matko łaski Bożej”), „Pociecho migrantów” (po „Ucieczko grzesznych”). Nowe brzmienie litanii loretańskiej obowiązuje z dniem podjęcia uchwały, tzn. od 28 sierpnia 2020 r. W obecnym kształcie litania loretańska ma 55 wezwań do Matki Bożej.

1/ Kyrie eleison

Litania zaczyna się od wezwań „Kyrie eleison, Chryste eleison” oraz inwokacji do Osób Trójcy, czyli samego Boga. Ten wstęp ustawia właściwie naszą modlitwę. Przypomina nam, że ostatecznie modlimy się zawsze do Boga i Jego prosimy o zmiłowanie. Chrystus jest jedynym pośrednikiem między Bogiem a nami. Ale Jezus założył Kościół, który stanowi Jego Mistyczne Ciałem. Pan zaprosił więc ludzi do współdziałania w Jego dziele. Maryja i święci mają swój udział w misji jednania Boga ze światem. Modlitwa do Maryi i świętych ma inny charakter niż modlitwa do samego Boga. Jest to w gruncie rzeczy prośba o modlitwę, o wstawiennictwo, dlatego powtarzamy zwrot „módl się za nami”. Tytuły sławiące Maryję, odnoszą się zawsze jakoś do Boga, który „uczynił Jej wielkie rzeczy”. Świętość ma bowiem dwóch autorów: Boga i człowieka. Przy czym Bóg jest zawsze pierwszy, choć pozostaje jakby w cieniu. Jego miłość objawia się w historii ludzi i jest tak dobrze widoczna w życiu Matki Bożej. Każdy „komplement” pod jej adresem, jest więc w istocie chwałą Boga.

2/ Święta Maryjo, Święta Boża Rodzicielko, Święta Panno nad pannami

Pierwsze trzy wezwania wywodzą się ze starożytnej „Litanii do wszystkich świętych”. Można powiedzieć, że jest to przedstawienie Maryi i przypomnienie dwóch podstawowych dogmatów maryjnych. Kobieta o imieniu Maryja (gr. Maria, hebr. Miriam) stała się Bożą Rodzicielką, czyli Matką Boga (Theotokos). Ten tytuł Kościół uznał na Soborze w Efezie w 431 r. Przy czym jest on konsekwencją prawdy o wcieleniu Syna Bożego i tylko w łączności z tą prawdą może być właściwie rozumiany. Maryja rodzi człowieka, który jest jednocześnie Bogiem bez początku. Jest nazwana Bożą Rodzicielką, ponieważ Słowo stało się ciałem w Niej i poprzez Nią. W Domku Maryi w Loreto znajduje się wymowny napis: „tutaj Słowo stało się ciałem”. Tytuł „Panna nad pannami” jest wskazaniem, że Maryja pozostała dziewicą i to w najwyższym sensie tego słowa. Jej dziewiczość oznacza całkowite, pełne, najczystsze oddanie się w miłości Bogu.

3/ Matko…

Dwanaście wezwań poświęconych jest kontemplacji Bożego macierzyństwa Maryi. Wszystkie zaczynają się od słowa „Matko”. Nie przypadkiem to „czułe” słowo otwiera litanijne wyliczenie. Ponieważ to właśnie powołanie Maryi ma Matkę Jezusa jest kluczem do całego jej życia. Maryja jest jednak matką taką, jak każda inna. Tytuł „Matko przedziwna” wskazuje na tę wyjątkowość. Tytuły „Matko Chrystusowa, Matko Stworzyciela, Matko Zbawiciela” – kierują nas wprost do Jezusa, który jest obiecanym przez Boga Mesjaszem i Zbawicielem. Jako odwieczne Słowo Ojca Jezus może być nazwany także Stworzycielem. Wszystkie te tytuły nie sugerują jakieś wyższości Matki nad Synem. Jest dokładnie odwrotnie. W Maryi widać paradoks Bożego działania. Bóg wybiera Maryję, swoje stworzenie, na ziemską matkę. Maryja staje się więc Matką własnego Stworzyciela, co brzmi szokująco. Boże macierzyństwo Maryi jest czystym cudem Bożej łaski. Dlatego mówimy „Matko łaski Bożej, nieskalana, najczystsza, dziewicza, nienaruszona, najmilsza, dobrej rady”. Wszystkie te tytuły sławią potęgę i delikatność działania Bożego w życiu Maryi. Ona jest „narzędziem” w rękach Boga. Kiedy człowiek zgadza się, by Bóg nim rozporządzał, nic nie traci, przeciwnie – zyskuje, zostaje uświęcony i spełnia się w swoim człowieczeństwie. Nieco inny sens ma tytuł „Matko Kościoła”. Wskazuje on na analogię między Kościołem a Maryją. Maryja zrodziła Zbawiciela, dziś Kościół „rodzi” Jezusa w sercach ludzi. Skoro wierzący są Ciałem Chrystusa, to pozostajemy w relacji do Tej, która zrodziła ziemskie ciało Pana. „Oto Matka twoja” – powiedział na krzyżu Jezus do ucznia, czyli także do nas. Maryja jest więc naszą duchową Matką.

4/ Panno…

Kolejnych 6 wezwań jest kontemplacyjnym rozwinięciem tytułu „Panno nad pannami”. Chodzi tutaj o dziewictwo Maryi, o postawę jej oblubieńczej relacji do Boga. Słowo „Panna” nawiązuje do języka Starego Testamentu, w którym przymierze między Bogiem a Izraelem było porównywane do miłości Oblubieńca (Bóg) i Oblubienicy (Izrael, Córa Syjonu), co jest oddane najpiękniej w Pieśni nad Pieśniami. Maryja, córa Izraela, jest Panną, Oblubienicą, która odpowiada na Bożą miłość postawą swojego bezgranicznego zawierzenia, odpowiada całą siłą swojej kobiecej miłości. Jest „Panną roztropną” – czyli jest w tej miłości element racjonalny, miłość nigdy nie jest ślepym uczuciem, ale racjonalnym wyborem. Jest zarazem „czcigodna, wsławiona, łaskawa, wierna” – te określenia sławią oblubieńczą miłość Maryi. „Panno można” (łać. potens) – przymiotnik „można” pochodzi od słowa „moc”. Krucha, skromna Panna z Nazaretu była duchowo mocna, czyli potrafiła i potrafi nadal wiele. Wymogła na swoim Synu cud w Kanie, nie dała się złamać pod krzyżem. Nam też może (dlatego „można”) wyprosić wiele łask. Wielką moc mają ci, którzy – jak Ona – ufają Panu Bogu.

5/ Zwierciadło, dom, wieża…

Kolejna grupa wezwań jest najbardziej oryginalna. Każde z nich wskazuje na pewien aspekt świętości Maryi i Jej odniesienie do nas. Wiele z tych tytułów ma korzenie biblijne. „Zwierciadło sprawiedliwości” – w Starym Testamencie sprawiedliwość to zachowanie Prawa Bożego, synonim świętości. Maryja jest
odbiciem sprawiedliwości samego Boga. Z drugiej strony, my patrząc w jej życie jak w lustro, widzimy, ile nam brakuje do ideału sprawiedliwości. „Stolico mądrości” – Stary Testament zawiera całą teologię mądrości, która jest cechą samego Boga, ale może człowiek może mieć w niej udział. W Maryi zamieszkał Jezus – wcielona Mądrość Boga, dlatego jest Ona stolicą (łac. sedes – oznacza tron, siedzibę, mieszkanie) mądrości Bożej. Patrząc na Nią uczymy się mądrości. „Przybytku Ducha Świętego” – łacińskie „vas” można oddać także jako „naczynie” lub „instrument”. Maryja jest duchowym naczyniem, „chwalebnym” – czyli napełnionym chwałą Boga i „sławny pobożnością” – czyli promieniującym także osobistą pobożnością. „Różo duchowna” – kwiat jest symbolem piękna, życia, delikatności, uroku. Ten tytuł zwraca uwagę na duchowe, kobiece piękno Maryi. Róża pięknie pachnie. Maryja rozsiewa zapach świętości, który pociąga innych. „Wieżo Dawidowa” – to wezwanie przypomina o żydowskim pochodzeniu Maryi. Król Dawid był dla Izraela symbolem dobrego władcy, obiecany Mesjasz miał pochodzić z jego rodu. To Dawid uczynił Jerozolimę stolicą Izraela i tam wybudował fortecę z obronnymi wieżami. Maryja jest Wieżą Dawidową, bo w Jej życiu spełniają się proroctwa Mesjasza, Nowego Dawida. „Wieżo z kości słoniowej” – to określenie nawiązuje do księgi Pieśni nad Pieśniami. Kość słoniowa to bardzo szlachetny materiał, a wieża kojarzy się z siłą, z obroną, także z górowaniem nad ziemią. Maryja jest szlachetną „fortecą” obronną przeciwko pokusom i atakom złego. „Domie złoty” – to wezwania kojarzy się ze skromnym, ale najcenniejszym domem w Nazarecie. Ten dom jest symbolem Maryi. To Ona sprawiła, że Bóg miał dom na ziemi. „Arko przymierza” – to kolejna aluzja biblijna. Arka przymierza była specjalnie wykonaną skrzynią, w której Izraelici przechowywali tablice z przykazaniami. Był to symbol przymierza z Bogiem i znak Jego obecności wśród ludu. Maryja była nową „arką”, bo nosiła w sobie Jezusa, który zawarł z ludzkością nowe przymierze. „Bramo Niebieska” – ten tytuł kieruje nas w stronę nieba, dokąd Matka Najświętsza została wzięta z duszą i ciałem. Wzywając Maryję jako Bramę Niebieską wyrażamy tęsknotę za niebem, za zmartwychwstaniem. „Gwiazdo zaranna” – łacińskie „stella matutina” było w starożytności określeniem Wenus, ponieważ ta planeta jest widoczna nad horyzontem przed wschodem słońca, jakby zapowiadając jego nadejście. Maryja poprzez swe niepokalane poczęcie jest zwiastunką nadchodzącego odkupienia. Kolejne wezwania („Uzdrowienie chorych, Ucieczko grzesznych, Pocieszycielko strapionych, Wspomożenie wiernych”) i wcześniejsze „Przyczyno naszej radości” – ukazują Maryję jako tę, która wyprasza nam u Boga szczególne łaski i wspomaga nas swoją modlitwą w różnych okolicznościach życia.

6/ Królowo…

Ostatnia grupa tytułów odnosi się do królewskiej godności Maryi. Nie przypadkiem te tytuły znajdują się w ostatniej części litanii. Ten tytuł ma bowiem charakter eschatologiczny. Królewskość Maryi oznacza jej wyjątkowy udział w królowaniu Chrystusa. Ten tytuł trzeba czytać z Ewangelią w ręku. Królowanie oznacza służbę niosącą innym wyzwolenie, radość, przebaczenie. Maryja jest ponad aniołami, patriarchami, prorokami, apostołami, męczennikami, wyznawcami, dziewicami i wszystkimi świętymi – ponieważ wyprzedza wszystkich w miłości, w pokornej służbie Bogu i ludziom. Macierzyńska, troskliwa miłość niepokalanej i wniebowziętej Królowej rozciąga się na całą ludzkość. Wierzymy, że Maryja – Matka i Królowa wstawia się nieustannie za nami u swego Syna i jej modlitwa ma „królewską” moc. Wyprasza pokój, chroni rodziny. Wyjątkowe miejsce w pobożności maryjnej zajmuje różaniec, na co wskazuje tytuł „Królowo różańca świętego”. A my, Polacy czcimy Ją jako patronkę naszej ojczyzny. (1)

(1) ks. Tomasz Jaklewicz

Źródło: https://parafiabrynow.pl/temat/gazetka/Litania-loretanska-Czule-slowka